به گزارش ماین نیوز، بوووم... خورد می شود. به همین سادگی. سرنوشت فیروزه‌های معدن نیشابور همین است. درخشش آبی‌هایی که در انفجار معدن و استخراج سنتی یکباره رنگ می بازد.
از قدیمی‌ها نقل شده بهره‌برداری از معدن نیشابور که در دامنه جنوبی کوه بینالود جا خوش کرده در دوره‌های زمانی با منفعت ساکنان آن منطقه همراه نبوده و روستاییان منطقه که در استخراج این سنگ ملی مشغول بودند در حین کار دور از چشم مراقبان تکه‌ای از سنگ فیروزه را درون کیسه‌ای می‌پیچیدند و قورت می‌دادند. بعد از خروج از معدن و مرحله چک کردن همان تکه فیروزه فروخته می‌شد و پولی که در قبال آن سنگ دریافت می‌شد روزنه‌ای از امید را در دل این فیروزه‌چین‌ها وارد می‌کرد.
اما در خیلی از مواقع معدنچیان به دلیل پارگی کیسه در معده خود و تیزی سنگ فیروزه جان باختند. اما به هر حال این حکایت برای قدیم بوده و وضعیت امروز معدن دور از این روایت‌هاست و اشتغالزایی که معدن فیروزه نیشابور برای روستایی‌ها به وجود آورده، داستان را عوض کرده است.
در همه دنیا شناخته شده و کشورهای اروپایی و آمریکا هر دفعه که سنگ آبی رنگ می‌بینند نام فیروزه نیشابور را به زبان می‌آورند. حتی بسیاری از عرب‌ها علاقه شدیدی به این آبی دلربا دارند. گویا سال‌هاست فیروزه نیشابور برند مطرح ایرانی ها بوده و این در حالی است که از نگاه برخی هنوز برای سنگ ملی ایران بازاریابی مناسبی صورت نگرفته و روش نوین استخراجی برای این سنگ های قیمتی به کار نگرفته شده است.
استخراج سنتی و فیروزه چین‌های نیشابوریمراحل حفاری معدن و استفاده از آتشباری برای استخراج سنگ فیروزه باعث می‌شود این سنگ آبی خرد شود و ارزش خود را از دست دهد.در عمر هفت هزار ساله این معدن و از زمانی که بهره‌برداری آن شکل گرفت از این روش سنتی استفاده شده و تاکنون ادامه داشته است این در شرایطی است که بهره‌بردار این معدن از کارشناسان و متخصصان خواستار روشی نوین برای استخراج فیروزه شده است. بهره‌بردار این معدن یک شرکت تعاونی است و این شرکت از مردم همان منطقه تشکیل شده است. فیروزه‌چیان از دو روستای اولیا و سفلی همان منطقه هستند.
30 درصد آنها خانم هستند و نزدیک به 12 سال است که بهره‌برداری از این معدن برعهده این شرکت تعاونی است.
اساس جذب نیروی انسانی در معدن این است که فیروزه‌چیان از همان منطقه به کار گرفته شوند و این قانون تنها شامل افراد کارشناس و متخصص نمی‌شود، وگرنه تمام پرسنل نیشابوری هستند و شاید از مناطق اطراف. بررسی‌ها نشان میدهد سال 82 معدن در مجموع 20 فیروزه‌چین داشته و حال 165 پرسنل دائمی دارد که این نشان میدهد چرخه اقتصادی معدن توانسته اشتغالزایی مطلوبی در منطقه ایجاد کند و خانوارهای آن منطقه هم از این سنگ‌ها امرار و معاش‌شان بگذرد.
البته از آنجایی که معدن است و عملیات استخراج این سنگ‌ها در جایی تاریک شبیه غار است پرسنل این معدن تنها در یک شیفت کار می‌کنند و از ساعت 8 تا 2 بعد از ظهر مشغول فیروزه‌چینی هستند و از یک ساعتی عملیات آتش‌بار شروع می‌شود. البته از قدیم رسم بوده این صنف کاری زودتر از افراد شاغل دیگر بازنشسته شوند.
به گزارش «ماین نیوز»، اما این روزها خرد شدن سنگ فیروزه و روش استخراجی این سنگ قیمتی باعث شده حجم تولید این کانی کمیاب کاهش یابد. البته به اعتقاد کارشناسان حوزه معدن، لزوما هر روش سنتی را نباید عوض کرد و تکنولوژی را جایگزین آن کرد. اگرچه لحظه جدا کردن فیروزه از سنگ است و آتشباری یک روش مطلوبی به حساب نمی‌آید و موج انفجار و صدمه به سنگ قیمتی فوریت بهینه‌سازی روش استخراجی از این معدن را می‌طلبد.
شاید از دید کسانی که همین روش سنتی را بهترین روش استخراجی این سنگ قیمتی می‌دانند، استادکارهایی که فیروزه را از سنگ جدا می‌کنند و رگه‌هایی که اصلا دیده نمی‌شود را با ضربه زدن به چکش هایشان تشخیص می‌دهند ، بهترین روش استخراجی این سنگ قیمتی باشد اما به دلیل اهمیت وجود این کانی کمیاب در ایران به نظر می‌رسد باید به فکر روش جدید و تکنولوژی برای استخراج فیروزه بود.
کارشناسان بر این باور هستند که استخراج فیروزه از دل معدن کار سختی است و چون در معادن زیرزمینی انجام می‌شود، روش دیگری را نمی‌توان جایگزین کرد. اما اخیرا شرکت بهره‌بردار این معدن در مکاتبه‌هایی با تمام دانشگاه‌هایی که در رشته استخراج معدن مطالعات تحقیقاتی داشته، همچنین با نظام مهندسی معدن و وزارت صنعت و معدن خواسته است که روش مناسب‌تری برای حفریات معدن فیروزه پیشنهاد کنند ولی تاکنون متخصصان حوزه معدن هیچگونه پیشنهادی مبنی بر این نداده‌اند.
فیروزه کانی نادری است و معادن اندکی هستند در سطح جهان که از ذخایر فیروزه برخوردار باشند. شاید بتوان به چند معدن آمریکا و تعداد محدود معادن چین و مصر اشاره کرد اما از دولحاظ فیروزه نیشابور صدرنشین این معادن است. در وهه اول تعداد و ذخایر اندک معادن دیگر و از سویی سیستم تشکیل فیروزه.
روش استخراجی نوین خریداریمآن معادنی که سیستم‌شان همانند معدن فیروزه نیشابور است هم طبق همین روش آتشباری استخراج دارند. بنابراین در تمام دنیا هم برای بهبود روش استخراجی فیروزه مدل جدیدی پیشنهاد نشده است. تا جایی که مسوول دفتر فنی معدن فیروزه نیشابور در گفت‌وگو با «اقتصادنیوز» گفته است: "از این رسانه اعلام می‌کنیم از تمام متخصصان که فکر می‌کنند می‌توانند در بهینه‌سازی روش استخراجی معدن به ما کمک کنند، دعوت می‌کنیم روش بهتری برای استخراج این سنگ قیمتی به ما پیشنهاد بدهند. مطمئن باشید ما روش آن متخصص را خریداریم و برای معدن استفاده می‌کنیم."
استخراج سالانه 50 تن فیروزه
در هر حال بهره‌برداری اینن معدن همین روش انفجاری را تلاش کرده‌اند بهینه‌کنند و از کمترین ماده منفجره در دورترین فاصه نسبت به فیروزه استفاده می‌کنند. معدن فیروزه نیشابور سالانه 50 تن استخراج سنگ معدن فیروزه دارد که عیار فیروزه هم در خرید و فروش مهم واقع می‌شود. در این معدن هم صادرات مواد معدنی خام ممنوع است و اصلا صادرات سنگ خام فیروزه تا به حال صورت نگرفته است در صورتی که از کشورهای دیگر این سنگ قیمتی وارد می‌شود و در ایران به فرآوری می‌رسد.
روش‌سنتی فیروزهتراشیحتی بررسی‌ها نشان میدهد سالانه مقدار زیادی فیروزه خام از آمریکا وارد ایران شده و در داخل تراشیده می‌شود و برخی مدعی هستند که جای فیروزه نیشابور فروخته می‌شود اما طبق گفته بهره‌بردار این معدن واردات این سنگ‌های خام برخلاف صادرات آن در ایران منع قانونی ندارد و مجاز است.
اما فروش تمامی ذخایر این معدن کاملا داخلی است و معدن فیروزه نیشابور فقط به صورت سنگ خام محصولش را بفروش می‌رساند و واحدهای فراوری آن در خود منطقه معدن و روستاهای اطراف متمرکز شده و در داخل نیشابور و مشهد برای این فیروزه‌تراش‌ها اشتغالزایی به وجود آمده است.
واحدهای فراوری سنگ‌های فیروزه را تراشیده و به صورت نگین در می‌آورند. پس از این مراحل سنگ قیمتی آبی دیگر خام نیست و ارزش افزوده برای آن به وجود آمده است. بنابراین صادرات فیروزه به بسیاری از کشورهای عربی، ترکیه، تایلند، مالزی، اندونزی، هند، آمریکا و کشورهای اروپایی که فیروزه دوست دارند، کلید می‌خورد.
البته روش‌های تراش این سنگ‌ها هم در دنیاسنتی است و تمام تراش‌های سنگ‌های قیمتی در دنیا به صورت دستی است. زیرا دستگاهی هوشمند نبوده و نیست که فیروزه خام را به نگین تبدیل کند. در این مرحله یا باید دستگاه کیفیت لازم را برا تراشیدن داشته باشد یا فیروزه‌تراش تبحر خاصی برای درآوردن یک نگین از دل یک سنگ آبی داشته باشد. اینجاست که خرد شدن یکباره سنگ دست روش استخراج و آتشباری معدن را رو می‌کند و مشخص می‌شود دیگر به روش سنتی استخراج اعتباری نیست.
یکی از فعالان معدنی روایت کرده که یک خانمی در آلمان بهبود یافتن خود را از بیماری سرطان مدیون سنگ فیروزه دانسته البته این موضوعی تازه نیست. بسیاری از مردم کشورهای مختلف از جمله ایران فیروزه را به عنوان خواص درمانی‌اش می‌شناسند در حالی که بررسی‌ها نشان میدهد خواص آن هنوز به اثبات نرسیده و زمینه‌های علمی که بیانگر خواص این سنگ قیمتی باشد، وجود ندارد. هرچند برخی‌ها معتقدند فیروزه برای تقویت سوچشم مفید است.
فیروزه‌ها چند نوع‌اند؟فیروزه‌ها به فیروزه سبز و آبی تقسیم می‌شوند. بعضی فیروزه‌ها آبی هستند و برخی چون ناخالصی آهن دارند، سبزرنگ هستند. اما نگین فیروزه به دو دسته کلی عجمی و شجری تبدیل می‌شوند. فیروزه عجمی صاف است و خط و خطوط ندارد و به رنگ آبی و سبز است ولی فیروزه شجری از سنگ مادر خط و خطوطی به ارث برده و از نظر قیمت با فیروزه عجمی تفاوت دارد. هر چقدر فیروزه رنگ آبی پررنگی داشته باشد و صاف و یکدست تر، قیمت آن بیشتر خواهد شد.
اما فیروزه‌های شجری که خط و خطوط و رنگ خوبی داشته باشند، برخی از مواقع به قیمت فیروزه‌های عجمی فروش می‌رود. البته این امر باز هم سلیقه‌ای است و برخی از افراد فیروزه های عجمی و برخی دیگر شیفته فیروزه‌های شجری می شوند.
*بهای فیروزهبه اعتقاد بهره‌بردار این معدن، معدن فیروزه نیشابور طرح اکتشافی سیستماتیکی نداشته و با اینکه بسیار قدیمی است و حدود 70، 80 سال است که می‌‌توانست اکتشافات به شیوه مدرن در آن انجام می‌شود، با اینکه در این مدت 70 ساله ، 30 سال در اختیار اداره کل معادن چه قبل از انقلاب و بعد از آن بوده و از طرفی حدود20 یا 25 سال در بهره‌بردای از سوی شرکت‌های دولتی انجام شده ، متاسفانه طرح سیستماتیکی برای اکتشاف در این معدن انجام نشده و حال تلاش می‌شود اکتشاف در حین جریان استخراج سنگ فیروزه توسعه یابد و اکتشافات سیستماتیک در معدن از مرحله اولیه به سمت مراحل پیشرفته حرکت کند. اما سنگ فیروزه از کیلویی 50 هزار تومان تا کیلیویی 50 میلیون تومان در معدن فیروزه نیشابور بفروش می‌رود، به صورت کلی چون فیروزه‌ها متنوع هستند قیمت فروش آن هم متفاوت است. همین قائده در نگین هم صدق می‌کند. قیمت نگین فیروزه از 5 یا 6 هزار تومان شروع می‌شود و گاهی به بالای 20 یا 25 میلیون تومان هم می‌رسد.
اما کارشناسان حوزه سنگ‌های قیمتی که از دل معادن باخبرند، معتقدند قیمت فیروزه در حدی که باید باشد، نیست. فیروزه می‌تواند همانند الماس و زمرد برای خود قیمت و ارزش داشته باشد اما به دلیل اینکه بازاریابی خوبی برای سنگ‌های معدنی کشور تا به حال صورت نگرفته، در سطح جهانی این سنگ‌ها به خوبی شناخته نشده‌اند. در حالی که می‌توان در بازارهای اصلی و بورس های سنگ های قیمتی دنیا این کانی ارزشمند ورود پیدا کند و از لحاظ قیمتی، ارزش واقعی خود را به دست آورد. با این وجود آیا زمان آن نرسیده که برای بهبود وضعیت فیروزه آبی ایرانی همت گماشت و از این برند قدیمی نیشابوری در سطح جهان و بازارهای بین‌المللی بهره برد؟ یا اینکه بازهم بوووم... سنگ فیروزه خرد شود؟
سنگ و مصالح ساختمانی
