در اين ميان رابطه با جوامع و گروههاي مختلف نيز مطرح بود و بالاخره طرح بسيار كم‌رنگي از روابط عمومي به صورت نخستين خويش و در خور نياز روز شكل گرفت.
چنانچه هدف اصلي و مهم فعاليت‌هاي مربوط به روابط عمومي را، تأثيرگذاري بر روي افكار عمومي بدانيم، بررسي مختصر تاريخ اديان و مذاهب جهان از اقدامات رهبران و پيشوايان آن در بکار گیری وسايل اعمال تأثير بر افكار عمومي و جلب اعتماد و اطمينان مردم انباشته است و می توان گفت پيامبران الهی پیش قراولان روابط عمومي بودند.
پس از انقلاب صنعتي و پيدايش تمدن به صورت كنوني و ايجاد شهرهاي بزرگ و مراكز جمعيتی، روابط افراد و موسسه‌ها به سبب گستردگي آنها به آساني مقدور نبود، در نتيجه نیاز به بخشي بود تا اين رابطه را ايجاد كند و گسترش دهد .
پيشرفت صنعت و تكنولوژي به شكل ديگري نيز باعث ايجاد دفاتر روابط عمومي گردید. انقلاب صنعتي و پيامدهاي آن باعث شد كه كيفيت زندگي انسان بهبود يابد و به تدريج ابتدا در كشورهاي صنعتي و سپس در كشورهاي ديگر شرايط زندگي بهتر شود، يعني بيسوادي به تدريج از ميان برود و انسان‌ها آگاه‌تر شوند.
تاریخچه:
اصطلاح روابط عمومي براي نخستين بار در ايالات متحده آمريكا و در نوشته‌هاي اداره «اتحاديه راه‌آهن ايالات متحده» به كار برده شد و در دهة اول قرن بيستم نخستين دفاتر روابط عمومي در موسسه‌هاي اين كشور ايجاد شد. در سال 1906 اولين شركت خصوصي كه تنها خدمات روابط عمومي را به مشتريان خود ارايه مي‌كرد به وجود آمد.
نخستين شركت روابط عمومي توسط «ايوي لي» كه يك خبرنگار اقتصادي بود، در شهر نيويورك تاسيس شد.
«لي» در آغاز تاسيس شركت روابط عمومي خود، اقدام به انتشار اعلاميه‌اي به نام «اعلاميه اصول» كرد. پس از تشكيل اين دفتر و معرفي خدمات روابط عمومي، به تدريج و به اقتباس از موسسه «لي» ساير موسسه‌ها اقدام به تأسيس دفاتر روابط عمومي كردند و روابط عمومي به عنوان يك حرفه بوجود آمد و شناخته شد.
نخستين دوره آموزشي روابط عمومي، تحت همين عنوان، در سال 1923 ميلادي در دانشگاه نيويورك تشكيل شد. اين دوره توسط «ادوارد. ال. برنيز» تدريس شد. اين شخص از پيشروان روابط عمومي در آمريكا است. وي در سال 1986 كتابي را تحت عنوان «روابط عمومي, تاكتيك‌ها و راهبردها» انتشار داد.
در كشورهاي ديگراز جمله انگلستان, در سال 1911 نخستين فعاليت‌هاي روابط عمومي به مفهوم امروزي با همين نام آغاز شد.
نيروي هوايي انگليس, در سال 1919 «واحد روابط عمومي» خود را تشكيل داد و در همين سال وزارت بهداشت اين كشور «سر باسيل كلارك» را به عنوان مسوول روابط عمومي خود برگزيد همين شخص نخستين شركت خصوصي روابط عمومي را در سال 1924 در انگلستان تأسيس كرد.
پس از اين دو كشور، به تدريج در ساير كشورهاي صنعتي آلمان, فرانسه, هلند و … در سازمانهاي مختلف, واحدهاي روابط عمومي تشكيل شد و راه براي پيدايش حرفه روابط عمومي هموار شد.
نخستين انجمن روابط عمومي در ايالات متحده امريكا به سال 1948 تشكيل شد. به دنبال آن, انجمن‌هاي مشابهي با اهداف مشترك در ديگر كشورهاي صنعتي تأسيس شد. در سال 1949 «انجمن بين‌المللي روابط عمومي» با تلاش انجمن‌هاي ملي كشورهاي صنعتي شکل گرفت كه شاخه تخصصي رشته آن شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد است. اجلاس اين انجمن هر سه سال يك بار در يكي از كشورهاي عضو سازمان ملل متحد تشكيل مي‌شود و عامل ارتباط بين انجمن‌هاي ملي كشورهاست. چهارمين اجلاس انجمن بين‌المللي روابط عمومي سال 1968 در تهران برگزار شد .
از لحاظ تاريخي و از جنبه ديگري مي‌توان گفت روابط عمومي جديد وقتي آغاز شد كه موسسه‌هاي بزرگ اقتصاد متوجه شدند كه رفتار و طرز فكر مردم و طبقات مختلف درسرنوشت آنها مؤثر است. اين واقعيت باعث شد كه روابط عمومي در چند دهه گذشته در كشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه سرعت بیشتری پیدا کند.
امروز كليه سازمانهاي دولتي و غير دولتي و موسسه‌هاي بازرگاني، صنعتي و غيرانتفاعي, دانشگاهها و اتحاديه‌ها در هر كشور، كوشش مداوم دارند كه پشتيباني و همكاري عمومي را به خود جلب كنند. جلب پشتيباني و همكاري افكار عمومي حقيقتاً يك جزء از كارهاي روزانه هر يك از موسسه‌ها در جوامع مدرن امروز است. دستگاه روابط عمومي توانسته است در اين زمينه نقش اساسي ايفا كرده و از فعاليت‌هاي خود در ايجاد سازگاري و هماهنگي بين سازمانها از يك طرف و افراد و گروهها از طرف ديگر نتايج مطلوب به دست آورد.
روابط عمومي در ايران:
روابط عمومي به مفهوم امروزين آن تا قبل از جنگ جهاني دوم در ايران پديده و حرفه‌اي ناشناخته بود، هر چند كه از روش‌هاي روابط عمومي در انقلاب مشروطيت ايران بارها استفاده شد ولي به عنوان يك حرفه و فن شناخته شده مطرح نشد. قبل از جنگ جهاني دوم در ايران اداره كل تبليغات وجود داشت و بعضي از وزارتخانه‌ها و موسسه‌ها واحدي به نام اطلاعات داير كرده بودند كه عمده كار آنان راهنمايي و هدايت ارباب رجوع بود، اما در جنگ دوم كه سالهاي اشغال ايران و دوران هيجان ملت براي ملي شدن صنعت نفت بود، لزوم وجود اداره و واحدي به منظور شناساندن كارها و برنامه‌هاي هر موسسه به مفهوم واقعي آن احساس و ثابت شد و در همين ايام بود كه اكثر سازمانها و دستگاه‌ها نسبت به تشكيل ادارات اطلاعات و انتشارات اقدام كردند و خود را به وسايل ارتباط جمعي نزديك ساختند.
آنچه اكنون به عنوان روابط عمومي چه از نظر اصطلاح و چه از نظر حرفه روابط عمومي مي‌شناسيم، براي نخستين بار در شركت نفت ايران ايجاد شده است. در شركت سابق نفت ايران و انگليس تا سال 1330 يك دفتر اطلاعات و مطبوعات وجود داشت و اين دفتر رابط بين شركت و مطبوعات بود. پس از ملي شدن صنعت نفت، دفتري تحت همان عنوان در شركت ملي نفت ايران تشكيل شد و عنوان همين دفتر بود كه بعداً به روابط عمومي تبديل شد. در شركت سهامي تصفيه نفت وابسته به صنعت نفت ايران دو نفر از افراد سرشناس علم ارتباطات و روابط عمومي ، دكتر حميد نطقي استاد دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي و ابوالقاسم حالت شاعر و روزنامه نگار در آن اشتغال به كار داشتند.
از سال 1345 شمسي بود كه وزارتخانه‌ها به تدريج اداره اطلاعات، تبليغات و انتشارات را به نام روابط عمومي برگرداندند. تعدادي از آنها حتي تا چند سال بعد از انقلاب نيز فعاليت‌هاي روابط عمومي را با برخي فعاليت هاي ديگر تلفيق كرده بودند و بخش‌هايي نظير روابط عمومي و انتشارات یا اداره اطلاعات و روابط عمومي را با هم به كار مي‌بردند، در حالي كه همين روابط عمومي‌ها اكنون به عنوان واحدهاي مستقل در موسسه‌ها عمل مي‌كنند. ولي موسسه‌هايي كه در سالهاي اخير ايجاد كرده‌اند آنها را به عناوين سازماني ديگري چون روابط عمومي و دبيرخانه، روابط عمومي و دفتر مدير كل، روابط عمومي و امور بين‌الملل و … تركيب كرده‌اند.
پس از تشكيل واحدهاي روابط عمومي در ايران، نياز به آموزش مسئولان روابط عمومي و كارمندان اين واحدهاي احساس شد. براي اين منظور وزارت اطلاعات و جهانگردي سابق، اقدام به تشكيل كلاسهاي كوتاه مدت آموزشي كرد. پاره‌اي از وزارتخانه‌ها مانند وزارت امور خارجه براي آموزش كارمندان و وابستگان خود در كشورهاي خارج اقدام به تشكيل دوره‌هاي كوتاه مدت روابط عمومي كردند.
در سال 1345 براي تشكيل دانشكده‌اي در رشته روابط عمومي, مطالعاتي صورت گرفت كه در سال 1346 منجر به تشكيل «موسسه عالي مطبوعات و روابط عمومي» شد.
اين مؤسسة عالي با اجراي آزمون ورودي از ميان فارغ‌التحصيلان دبيرستان‌ها در رشته‌هاي ادبي، رياضي، طبيعي، روزنامه‌نگاري، تعدادي دانشجو براي تحصيل در رشته ليسانس روابط عمومي انتخاب كرد.
امروزه از حرفه روابط عمومي به عنوان يك «فن» و «هنر» براي سهولت ارتباط دو سويه بين دولتمردان و آحاد مردم ياد مي‌شود و با پيچيده‌تر شدن روزافزون نظام اجتماعي، در ضرورت گسترش و توسعه اين حرفه و علم جديد بيش از پيش اتفاق نظر ایجاد شده است ، تا جايي كه در عصر حاضر كمتر سازمان و نهادي خود را بي‌نياز از واحدي تحت عنوان روابط عمومي مي‌بيند.
روابط عمومی چیست؟
همانند مدیریت، تاکنون تعریف های متعددی از روابط عمومی نیز ارایه شده است اما آنچه در این تعاریف قابل توجه می نماید تاکید بر این نکته است که روابط عمومی یک فعالیت و اقدام مدیریتی است.
تعريف ركس هارلو از پيشگامان روابط عمومي در جهان و بنیانگذار انجمن روابط عمومی آمریکا معتقد است روابط عمومي عبارت از دانشي است كه توسط آن، سازمان ها آگاهانه مي كوشند به مسئوليت اجتماعي خويش عمل كنند تا بتوانند تفاهم و حمايت كساني را كه براي مؤسسه اهميت دارند، به دست آورند. وی 500 تعریف ارائه شده درباره روابط عمومی را جمع آوری و پس از بررسی آنها می گوید:
«روابط عمومی یک وظیفه و یک کار مدیریتی مشخص است که به ایجاد و حفظ و خطوط دو جانبه ارتباطی، درک دو جانبه و همکاری متقابل بین یک سازمان و عموم مردم کمک می کند، یک وظیفه مدیریتی است که مستلزم و دربرگیرنده مدیریت مشکلات یا مسایل است، به مدیریت کمک می کند پیوسته از نظرات عموم آگاه و نسبت به آنها به اعتنا و پاسخگو باشد مسئولیت مدیر را برای خدمت در راستای منافع عموم تعریف و تأکید می کند، به مدیریت کمک می کند تا با شجاعت تغییر را بپذیرد و به نحوی مؤثر آن را به خدمت بگیرد، به عنوان یک سیستم هشدار اولیه کار می کند تا به پیش بینی روندهای محیطی کمک کند، واز تحقیق و تکنیک های ارتباطی اخلاقی معقول ومناسب به عنوان ابزار اصلی اش استفاده می کند»
جيمز گرونيك و تاد هانت راه مناسبي براي نگاه به تاريخچه روابط عمومي را با استفاده از چهار طبقه روابط ارتباطي با مردم در يك زمينه تاريخي پيشنهاد كرده‌اند:
1ـ نمايندگي مطبوعاتي / مدل تبليغ
اين مورد, آن فعاليتي است كه از نظر بيشتر مردم تداعي‌كننده روابط عمومي است. هدف نماينده مطبوعاتي يا متخصص تبليغات, دادن پوشش به مشتري است و واقعي بودن موضوع از لوازم كار نيست, دست اندركاران اين نوع روابط عمومي, هدف اصلي خود را جلب توجه بيشتر رسانه‌ها به مشتريان خود مي‌دانند.
2ـ مدل اطلاعات عمومي
اين نوع ارتباطات, اطلاعات را در اختيار مردم مي‌گذارد آن هم در جايي كه دقت مهم بوده و در حقيقت ضروري است. هدف اين مدل متقاعد كردن مردم به تغير نگرش‌شان نيست. اطلاعات مربوطه را براي كساني كه به آن نياز دارند منتشر مي‌كنند. چنين سازماني ممكن است اطلاعات زيادي در مورد مخاطبان خود نداشته باشد و متكي به ارتباطات يك سويه از فرستنده به گيرنده باشد.
3ـ روابط عمومي دو طرفه نامتقارن (سازمان محور)
اين مدل معرف فكر پس خورد يا ارتباطات دوسويه مي‌باشد. ولي جريان ارتباط غير متقارن يا نامتعادل است. چون تغييرات و نگرش يا رفتار مخاطبان انجام مي‌شود تا روش‌هاي سازماني.
ارتباطات اقناعي متكي به درك نقطه نظرات و رفتار افراد, هدف است بنابراين برنامه‌ريزي و تحقيق براي اين نوع روابط عمومي حائز اهميت است.
4ـ روابط عمومي دو طرفه متقارن (مخاطب محور)
اين مدل كه به ايده‌آل روابط عمومي توصيف شده است سطحي از برابري ارتباطي را تشريح مي‌كند كه اغلب در زندگي واقعي يافت نمي‌شود و در آن هر طرف سعي مي‌كند رفتار خود را طوري تغيير دهد تا نيازهاي طرف مقابل را برآورده سازد.
در عين حال كه شاخص ساير مدل‌ها ارتباط به شيوه متكلم وحده است مدل متقارن شامل ايده گفتگوي دو طرفه است. اين روش مي‌تواند مديريت يك سازمان را به تبادل نظرات با ساير گروهها رهنمون گردد و احتمالاًمنجر به تاثير بر مديريت و مردم و تغيير نقطه‌نظرات و رفتارهاي آنان شود. لازم به ذكر است اين مدل‌ها منعكس‌كننده دنياي واقعي نيستند. آنها به ترتيب زماني قرار نگرفته‌اند و به صورت مجزا هم وجود ندارند.
نتايج و نكات حاصل از تعاريف روابط عمومي:
1ـ روابط عمومي وسيله‌اي ست كه توسط مديريت سازمان و موسسه طراحي و به مرحله اجرا گذاشته مي‌شود.
2ـ روابط عمومي وسيله ايجاد ارتباط بين يك سازمان و بخشهاي خارج از سازمان است.
3ـ روابط عمومي وسيله‌اي براي بيان نقطه نظرات و عملكردهاي سازمان به جامعه و انتقال نقطه‌نظرات جامعه به سازمان است.
4ـ روابط عمومي وسيله‌اي براي تجزيه و تحليل سياستها, خط‌مشي‌ها و فرآيندهاي حاكم در سازمان و كار بر روي نكات حائز اهميت هر كدام از آنهاست.
5ـ روابط عمومي وسيله‌اي براي قضاوت و داوري در مورد اقدامات, خط مشي‌ها و فرآيندهاي و حاكم بر سازمان و دافع تضادهاي موجود بين علائق جامعه و سازمان است.
6ـ روابط عمومي وسيله‌اي براي رايزني و مشاوره مديريت در خصوص استقرار سياستها, خط‌مشي‌ها و فرآيندهاي آتي سازمان بوده و در نهايت اقداماتي را كه از منافع آن سازمان و هم جامعه منتفع مي‌شود به مديريت سازمان پيشنهاد مي‌دهد.
7ـ روابط عمومي يك جريان دو طرفه ارتباطي را بين سازمان و جامعه ايجاد مي‌كند.
روابط عمومي يك جريان تغييرات ضروري و لازم را در نظرات, حالات و گرايش‌ها و رفتار درون سازمان و بيرون سازمان را ايجاد مي‌كند و آنها را به سمت آگاهي و شناخت بيشتر به همديگر وفق مي‌دهد.
حسین طالبی
مدیر روابط عمومی شرکت معدنی و صنعتی چادرملو
